Avrupa Birliği Yapay Zeka Tüzüğü İncelemesi - Bölüm 1

Avrupa Birliği Yapay Zeka Tüzüğü, yapay zeka sistemlerinin AB iç pazarına arzı, hizmete sunulması ve belirli uygulamalarının denetimini amaçlayan Avrupa Birliği’nin ilk kapsamlı yapay zeka düzenlemesidir. Bütün üye devletlerde doğrudan uygulanabilirdir ve bağlayıcıdır. Dolayısıyla Tüzük yalnızca AB içerisindeki aktörleri değil, AB pazarına hizmet sunan küresel teknoloji ve bilişim şirketlerini de ilgilendirmektedir.

Öte yandan AB düzenlemelerinin dünya çapında benimsenen standartları belirlemesi veya etkilemesi anlamına gelen ‘Brüksel Etkisi’ çerçevesinde bu Tüzüğün AB sınırlarını aşan küresel bir etkiye sahip olacağı düşünülebilir.

Avrupa Birliği Yapay Zeka Tüzüğü’nü incelediğimiz yazı dizimizin bu kısmında ‘Genel Hükümler’ başlıklı birinci bölüm ele alınacaktır.

Tüzüğün konusunu güvenli, insan haklarına saygılı, sağlık, güvenlik ve çevrenin korunmasını destekleyen yapay zeka (YZ) kullanımını teşvik ederek Avrupa pazarını iyileştirmek olarak açıklamaktadır. AB içinde YZ satışı, kullanımı ve denetimi için kurallar belirlenmekte ve bazı YZ uygulamaları yasaklanmaktadır. Ayrıca, yüksek riskli YZ sistemleri ve bu sistemlerin operatörleri için özel kurallar koyulmuş ve bazı YZ sistemlerinin şeffaf olması şart koşulmuştur. Yasa, genel amaçlı YZ modellerinin satışına dair kuralların yanı sıra, özellikle küçük işletmeler ve start-up'ları ilgilendiren belli önlemleri de içermektedir.

Avrupa Birliği içinde YZ sistemleri geliştiren, kullanan, ithal eden veya dağıtan tüm gerçek ve tüzel kişiler, merkezlerinin nerede olduğu fark etmeksizin yasa kapsamındadır. Keza AB'de kullanılan YZ sistemleri başka bir ülkede geliştirilmiş olsa bile bu düzenlemeye tabidir.

Askeri, savunma veya ulusal güvenlik için kullanılan YZ sistemleri ve bireylerin haklarının korunması şartıyla yabancı kamu kurumları veya uluslararası örgütler tarafından kolluk ve adli iş birliği amacıyla kullanılan YZ sistemleri bu kapsam dışındadır. Ayrıca bilimsel araştırma ve geliştirme faaliyetleri için kullanılan YZ sistemleri, henüz piyasaya sürülmemiş YZ sistemleri, AB'nin veri koruma, gizlilik ve mahremiyet mevzuatı ile kişisel ve ticari olmayan faaliyetler amacıyla bireyler tarafından kullanılan YZ sistemleri de düzenleme kapsamında değildir.

Ücretsiz ve açık kaynak lisansları altında yayınlanan YZ sistemleri ise yüksek riskli kategoride yer almadığı veya belirli maddeler kapsamına girmediği sürece bu düzenlemeye tabi değildir.

Bu Tüzüğün gereği gibi anlaşılabilmesi için temel kavramların açıklanması gerekmektedir.

Bazı önemli terimler aşağıdaki gibi tanımlanabilir:

• YZ sistemi, otonom olarak çalışabilen, konumlandırıldıktan sonra uyum sağlayabilen ve tahminler veya kararlar gibi çıktılar üretebilen makine tabanlı bir sistemdir.

• Sağlayıcı, bir YZ sistemini geliştiren ve piyasaya sunan gerçek veya tüzel kişidir.

• Kullanıcı, bir YZ sistemini kullanan gerçek veya tüzel kişidir.

Yapay zeka teknolojisine ilişkin terimlerin açıklandığı Yapay Zeka Rehberine ulaşmak için burayı tıklayabilirsiniz.

Yapay Zeka Okuryazarlığı (Madde 4)

Yapay zeka sistemleri sağlayıcıları ve dağıtıcıları, kendi personellerinin ve yapay zeka sistemlerinin işletimi ve kullanımıyla kendileri adına ilgilenen diğer kişilerin yeterli düzeyde yapay zeka okuryazarlığına sahip olmasını sağlamalıdır. Bunun için, bu kişilerin teknik bilgi, deneyim ve eğitimleri, yapay zeka sistemlerinin kullanılacağı bağlam ve yapay zeka sistemlerinin kullanılacağı kişiler veya kişi grupları göz önünde bulundurularak gerekli tedbirler alınmalıdır.

Madde gerekçesinde yapay zeka okuryazarlığı, sağlayıcıları, uygulayıcıları ve etkilenen kişileri yapay zeka sistemleri hakkında bilinçli kararlar alabilmeleri için gereken bilgi ve kavramlarla donatacak yeterlilik olarak tanımlanmıştır. Bu yeterlilik, yapay zeka sisteminin geliştirme aşamasındaki teknik unsurlarının doğru uygulamasını, sistemin kullanımında alınacak önlemleri, sistemin çıktılarının yorumlanma biçimlerini ve yapay zeka destekli kararların kişiler üzerindeki etkilerini anlama becerisini içermektedir. Dolayısıyla hedef kitle, AI sistemlerini geliştiren, işleten ve bu sistemlerle etkileşim içinde olan herkesi kapsamaktadır.

Alınması öngörülen tedbirler kapsamında, Avrupa Yapay Zeka Kurulu ve Komisyon’a, yapay zeka okuryazarlığı araçları, yapay zeka sistemlerinin kullanımına ilişkin faydalar, riskler, güvenlik önlemleri, haklar ve yükümlülükler konusunda kamuoyunda farkındalık ve anlayış oluşturmayı teşvik etme görevi verilmiştir. Komisyon ve Üye Devletler, ilgili diğer paydaşlarla iş birliği yaparak, yapay zekânın geliştirilmesi, işletilmesi ve kullanımında rol oynayan kişiler arasında yapay zeka okuryazarlığını ilerletmek üzere gönüllü davranış kuralları hazırlanmasını kolaylaştırmalıdır.