Yapay Zeka Terimleri Rehberi

Avrupa Birliği Yapay Zeka Tüzüğünde yer alan terimlerin türkçe açıklamalarını içeren Yapay Zeka Terimleri Rehberine aşağıda yer verilmiştir.

‘YZ sistemi’, değişken düzeylerde özerk çalışabilecek şekilde tasarlanmış, kullanıma alındıktan sonra da gelişip adapte olabilme özelliği gösterebilen ve açık veya örtük hedefler doğrultusunda, aldığı girdilerden fiziksel veya sanal ortamları etkileyebilen tahminler, içerik, öneriler veya kararlar gibi çıktılar üretmek üzere sonuç çıkaran makine tabanlı bir sistemi ifade eder.

‘Risk’, bir zararın meydana gelme olasılığı ile bu zararın şiddetinin birleşimini ifade eder.

‘Sağlayıcı’, bir YZ sistemini veya genel amaçlı bir YZ modelini geliştiren veya geliştirilmesini sağlayan ve bu sistemi veya modeli kendi adına veya ticari markası altında ücretli veya ücretsiz olarak piyasaya süren veya hizmete sunan gerçek veya tüzel kişi, kamu kurumu, kuruluş veya diğer birimidir.

‘Kullanıcı’, kişisel ve ticari olmayan bir faaliyet kapsamında kullanım hariç olmak üzere, yetkisi altındaki bir YZ sistemini kullanan gerçek veya tüzel kişi, kamu kurumu, kuruluş veya diğer birimidir. 

‘Yetkili temsilci’, bir YZ sisteminin veya genel amaçlı bir YZ modelinin sağlayıcısından bu yasa tarafından belirlenen yükümlülük ve prosedürleri onun adına yerine getirmek üzere yazılı yetki alan ve bunu kabul eden, AB içinde yerleşik veya kurulmuş gerçek veya tüzel kişidir.

‘İthalatçı’, üçüncü bir ülkede yerleşik bir gerçek veya tüzel kişinin adını veya ticari markasını taşıyan bir YZ sistemini AB pazarına süren, AB içinde yerleşik veya kurulmuş gerçek veya tüzel kişidir.

‘Dağıtıcı’, sağlayıcı veya ithalatçı dışında, bir YZ sistemini AB pazarında temin eden tedarik zincirindeki gerçek veya tüzel kişidir.

‘İşletmeci’, sağlayıcı, üretici, kullanıcı, yetkili temsilci, ithalatçı veya dağıtıcıdır.

‘Piyasaya sürme’, bir YZ sisteminin veya genel amaçlı bir YZ modelinin AB pazarında ilk kez temin edilmesidir.

‘Pazarda temin edilebilir hale getirme’, ticari bir faaliyet kapsamında, ücretli veya ücretsiz olarak bir YZ sisteminin veya genel amaçlı bir YZ modelinin AB pazarında dağıtım veya kullanım için sunulmasıdır.

‘Hizmete sunma’, bir YZ sisteminin, amaçlanan kullanımı doğrultusunda ilk kez kullanıcıya doğrudan kullanım için veya AB içinde kullanım için arz edilmesidir.

‘Amaçlanan kullanım’, sağlayıcı tarafından bir YZ sisteminin kullanım amacını, kullanım talimatlarında, tanıtım veya satış materyallerinde ve teknik dokümantasyonunda belirtilen özel bağlam ve koşulları içeren kullanımı ifade eder.

‘Öngörülebilir makul kötüye kullanım’, bir YZ sisteminin amaçlanan kullanımına uygun olmayan, ancak makul ölçüde öngörülebilir insan davranışı veya diğer sistemlerle (diğer YZ sistemleri dahil) etkileşiminden kaynaklanabilecek kullanımıdır.

‘Güvenlik bileşeni’, bir ürünün veya YZ sisteminin güvenlik işlevini yerine getiren veya arızalanması/hatalı çalışması kişilerin sağlık, güvenlik veya mülkiyetini tehlikeye atan bileşendir.

‘Kullanım talimatları’, sağlayıcı tarafından kullanıcıya, özellikle bir YZ sisteminin amaçlanan kullanımı ve doğru kullanımı hakkında bilgi sağlamak üzere sunulan bilgilerdir.

‘YZ sisteminin geri çağrılması’, kullanıcılara sunulmuş bir YZ sisteminin sağlayıcıya iadesini, hizmet dışı bırakılmasını veya kullanımının devre dışı bırakılmasını amaçlayan her türlü önlemdir.

‘YZ sisteminin piyasadan çekilmesi’, tedarik zincirindeki bir YZ sisteminin pazarda temin edilmesini önlemeyi amaçlayan her türlü önlemdir.

‘YZ sisteminin performansı’, bir YZ sisteminin amaçlanan kullanımını gerçekleştirme yeteneğidir.

‘Bildirim mercii’, uygunluk değerlendirme kuruluşlarının değerlendirilmesi, atanması, bildirimi ve izlenmesi için gerekli prosedürleri oluşturmak ve yürütmekten sorumlu ulusal otoritedir.

‘Uygunluk değerlendirmesi’, yüksek riskli bir YZ sisteminin belirtilen gerekliliklere uygunluğunun değerlendirilmesi sürecidir.

‘Uygunluk değerlendirme kuruluşu’, test, sertifikasyon ve denetim dahil üçüncü kişi uygunluk değerlendirme faaliyetlerini yürüten kuruluştur.

‘Bildirilen mercii’, bu yasa ve diğer ilgili AB uyumlaştırma mevzuatı uyarınca bildirilen bir uygunluk değerlendirme kuruluşudur. ????

‘Önemli değişiklik’, sağlayıcı tarafından gerçekleştirilen ilk uygunluk değerlendirmesinde öngörülmeyen veya planlanmayan ve sonucunda YZ sisteminin Bölüm III, Madde 2'de belirtilen gerekliliklere uygunluğunu etkileyen veya YZ sisteminin amaçlanan kullanımında bir değişikliğe yol açan, piyasaya sürüldükten veya hizmete sunulduktan sonra YZ sisteminde yapılan değişikliktir. 

‘CE işareti’, bir sağlayıcının YZ sisteminin Bölüm III, Kesim 2'de belirtilen gerekliliklere ve işaretin iliştirilmesini öngören diğer uygulanabilir AB uyumlaştırma mevzuatına uygun olduğunu belirten bir işarettir.

‘Piyasaya arz sonrası izleme sistemi’, sağlayıcıların, piyasaya sürdükleri veya hizmete sundukları YZ sistemlerinin kullanımından elde edilen deneyimi toplamak ve incelemek suretiyle acil düzeltici veya önleyici tedbirlerin uygulanması ihtiyacını belirlemek amacıyla yürüttüğü tüm faaliyetlerdir.

‘Pazar gözetim otoritesi’, (AB) 2019/1020 Tüzüğü uyarınca faaliyet yürüten ve önlemler alan ulusal otoritedir.

‘Uyumlaştırılmış standart’, (AB) 1025/2012 Sayılı yasa madde 2(1)(c)'de tanımlandığı şekilde uyumlaştırılmış standarttır.

‘Ortak şartname’, bu yasa kapsamında belirlenen belirli gerekliliklere uyum sağlamak için araçlar sunan, (AB) 1025/2012 Sayılı yasa Madde 2(4)'te tanımlanan teknik şartname setidir.

‘Eğitim verisi’, öğrenilebilir parametrelerinin ayarlanması yoluyla bir YZ sistemini eğitmek için kullanılan veridir.

‘Doğrulama verisi’, eğitilmiş bir YZ sistemini değerlendirmek ve aşırı veya yetersiz uyum gibi durumları önlemek amacıyla öğrenilemeyen parametrelerini ve öğrenme sürecini ayarlamak için kullanılan veridir.

‘Doğrulama veri seti’, ayrı bir veri setini veya bir eğitim veri setinin sabit ya da değişken bir şekilde bölünmüş bir parçasını ifade eder.

‘Test verisi’, bir YZ sisteminin piyasaya sürülmeden veya hizmete sunulmadan önce beklenen performansını doğrulamak amacıyla bağımsız bir değerlendirme sağlamak için kullanılan veridir.

‘Girdi verisi’, bir YZ sistemine sağlanan veya sistem tarafından doğrudan elde edilen ve sistemin bir çıktı üretmesine temel oluşturan veridir.

‘Biyometrik veri’, yüz görüntüleri veya parmak izi verileri gibi, bir gerçek kişinin fiziksel, fizyolojik, davranışsal veya psikolojik özelliklerine ilişkin belirli bir teknik işlemeden kaynaklanan kişisel veriyi ifade eder. 

Biyometrik tanımlama’, bir gerçek kişinin biyometrik verilerini bir veritabanında saklanan biyometrik verilerle karşılaştırarak kimliğini tespit etmek amacıyla fiziksel, fizyolojik, davranışsal veya psikolojik insan özelliklerinin otomatik olarak tanınmasıdır.

‘Biyometrik doğrulama’, bir gerçek kişinin biyometrik verilerini önceden sağlanmış biyometrik verilerle karşılaştırarak kimliğinin otomatik, bire bir doğrulanmasıdır. 

‘Özel nitelikli kişisel veri kategorileri’, (AB) 2016/679 Sayılı Yasa Madde 9(1), (AB) 2016/680 Sayılı Direktif Madde 10 ve (AB) 2018/1725 Sayılı Yasa Madde 10(1)'de atıfta bulunulan kişisel veri kategorileridir.

‘Hassas operasyonel veri’, ifşası ceza soruşturmasının bütünlüğünü tehlikeye atabilecek, suçların önlenmesi, tespiti, soruşturulması veya kovuşturulması faaliyetlerine ilişkin operasyonel veridir.

‘Duygu tanıma sistemi’, biyometrik verilere dayanarak gerçek kişilerin duygularını veya niyetlerini tanımlamak veya çıkarımda bulunmak amacıyla kullanılan YZ sistemidir. 

‘Biyometrik kategorizasyon sistemi’, gerçek kişileri biyometrik verilere dayanarak belirli kategorilere atayan bir YZ sistemidir. Sistemin başka bir ticari hizmete yardımcı olduğu veya objektif teknik nedenlerle kesinlikle gerekli olduğu durumlar hariç tutulmuştur. 

‘Uzaktan biyometrik teşhis sistemi’, gerçek kişilerin biyometrik verilerinin bir referans veritabanında bulunan biyometrik verilerle karşılaştırılması yoluyla,  kişileri uzaktan teşhis etmek amacıyla kullanılan yapay zeka sistemi anlamına gelir. Yapay zeka sistemi dağıtıcısının kişinin bulunup bulunmayacağına veya tanımlanıp tanımlanamayacağına dair önceden bilgisi yoktur. Doğrulama sistemleri bu sistemlerin kapsamı dışındadır.

‘Gerçek zamanlı uzaktan biyometrik teşhis sistemi’, biyometrik verilerin toplanması, karşılaştırılması ve tanımlanması işlemlerinin tamamının belirgin bir gecikme olmaksızın gerçekleştiği bir uzaktan biyometrik teşhis sistemidir. Bu gecikmeler anlık tanımlamaların yanı sıra, dolaşımı önlemek amacıyla sınırlı kısa gecikmeleri de içerir. 

‘Sonradan uzaktan biyometrik teşhis sistemi’, gerçek zamanlı olmayan bir uzaktan biyometrik teşhis sistemidir. 

‘Kamuya açık alan’, erişim için belirli koşulların veya kapasite kısıtlamaları uygulansa dahi, belirsiz sayıda gerçek kişi tarafından erişilebilen, kamuya veya özel mülkiyete ait fiziksel mekandır.

‘Kolluk kuvvetleri: (a) suçların önlenmesi, soruşturulması, tespiti, kovuşturulması veya cezaların infazı ile kamu güvenliğine yönelik tehditlerin önlenmesi ve bertaraf edilmesi konusunda yetkili herhangi bir kamu kurumu, (b) Üye Devlet hukuku tarafından suçların önlenmesi, soruşturulması, tespiti, kovuşturulması veya cezaların infazı ile kamu güvenliğine yönelik tehditlerin önlenmesi ve bertaraf edilmesi amacıyla kamu otoritesini ve kamusal yetkilerini kullanmak üzere görevlendirilmiş diğer kurum veya kuruluştur.

‘Kolluk faaliyetleri’, kolluk yetkilileri tarafından veya onlar adına suçların önlenmesi, soruşturulması, tespiti, kovuşturulması veya cezaların infazı ile kamu güvenliğine yönelik tehditlerin önlenmesi ve bertaraf edilmesi amacıyla yürütülen faaliyetlerdir.

‘YZ Ofisi’, Komisyon'un 24 Ocak 2024 tarihli Kararı uyarınca, YZ sistemlerinin ve genel amaçlı YZ modellerinin uygulanması, izlenmesi, denetlenmesi ve YZ yönetişimine katkı sağlaması işlevini ifade eder. YZ Ofisi'ne yapılan atıflar Komisyon'a yapılan atıflar olarak yorumlanır.

‘Ulusal yetkili makam, bildirimde bulunulan yetkili otorite veya pazar gözetim otoritesidir; AB kurumları, ajansları, ofisleri ve organları tarafından hizmete sunulan veya kullanılan YZ sistemlerine ilişkin olarak bu Yasa'da ulusal yetkili otoritelere veya pazar gözetim otoritelerine yapılan atıflar, Avrupa Veri Koruma Denetçisi'ne yapılan atıflar olarak yorumlanır.

‘Vahim olay’, doğrudan veya dolaylı olarak aşağıdakilerden herhangi birine yol açan bir YZ sistemi olayı veya arızasıdır:

(a)Bir kişinin ölümü veya bir kişinin sağlığına ciddi zarar gelmesi(b)Kritik altyapının yönetiminde veya işletiminde ciddi ve geri döndürülemez bir kesinti(c)Temel hakları korumaya yönelik AB hukuku yükümlülüklerinin ihlali(d) Mülke veya çevreye ciddi zarar.

‘Kişisel veri’, (AB) 2016/679 Sayılı Yasa Madde 4(1)'de tanımlandığı şekilde kişisel veridir.

‘Kişisel olmayan veri’, (AB) 2016/679 Sayılı Yasa Madde 4(1)'de tanımlanan kişisel veri dışındaki veridir.

‘Profil çıkarma/ Profilleme’, (AB) 2016/679 Sayılı Yasa Madde 4(4)'te tanımlandığı şekilde profil çıkarmadır.

 ‘Gerçek dünya koşullarında test planı’, gerçek dünya koşullarında testin amaçlarını, metodolojisini, coğrafi, nüfus ve zaman kapsamını, izlemeyi, organizasyonunu ve yürütülmesini açıklayan belgedir.

 ‘Deneme alanı (sandbox) planı’, katılımcı sağlayıcı ile yetkili otorite arasında, deneme alanı içinde yürütülen faaliyetlerin amaçlarını, koşullarını, zaman çerçevesini, metodolojisini ve gerekliliklerini tanımlayan belgedir.

 ‘YZ düzenleyici deneme alanı’, bir yetkili otorite tarafından oluşturulan, yenilikçi bir YZ sisteminin geliştirilmesi, eğitimi, doğrulanması ve uygun olduğunda gerçek dünya koşullarında test edilmesi imkânını, deneme alanı planı kapsamında ve düzenleyici denetim altında sınırlı bir süre için sağlayan kontrollü bir çerçevedir.

‘YZ okuryazarlığı’, sağlayıcıların, kullanıcıların ve etkilenen kişilerin bu Yasa bağlamındaki hak ve yükümlülüklerini dikkate alarak, bilinçli bir YZ sistemi kullanımı gerçekleştirmelerini ve YZ'nin fırsatları, riskleri ile olası zararları hakkında farkındalık kazanmalarını sağlayan beceri, bilgi ve anlayıştır.

 ‘Gerçek dünya koşullarında test’, güvenilir ve sağlam veri toplamak ve YZ sisteminin bu Yasa'nın gerekliliklerine uygunluğunu değerlendirmek ve doğrulamak amacıyla, laboratuvar veya benzeri, simüle edilmiş bir ortam dışında, YZ sisteminin amaçlanan kullanımı için gerçek dünya koşullarında geçici olarak yapılan testtir; bu Yasa anlamında YZ sisteminin piyasaya sürülmesi veya hizmete sunulması olarak nitelendirilmez, ancak Madde 57 veya 60'ta belirtilen tüm koşulların sağlanması şartıyla.

 ‘Denek’, gerçek dünya koşullarında test için, test sürecine katılan gerçek kişidir.

‘Aydınlatılmış onam’, bir deneğin, testin tüm yönleri hakkında bilgilendirildikten sonra, belirli bir gerçek dünya koşullarında teste katılma isteğini özgürce, belirli, açık ve gönüllü olarak ifade etmesidir.

‘Deep fake’, var olan kişi, nesne, yer, varlık veya olayları taklit eden ve bir kişiye gerçek veya doğru gibi yanlış bir izlenim veren, yapay zeka tarafından üretilen veya manipüle edilen görüntü, ses veya video içeriğidir.

 ‘Yaygın ihlal’, bireylerin çıkarlarını koruyan AB hukukuna aykırı olan ve aşağıdakilerden birini içeren her türlü eylem veya ihmaldir:a-İhlalin,

(i)Eylem veya ihmalin kaynaklandığı veya gerçekleştiği Üye Devlet dışında,(ii) İlgili sağlayıcının veya yetkili temsilcisinin bulunduğu Üye Devlet dışında,(iii) İhlali gerçekleştiren kullanıcının (deployer) yerleşik olduğu Üye Devlet dışında,en az iki Üye Devlette ikamet eden bireylerin kolektif çıkarlarına zarar vermiş veya verme olasılığı bulunduğu durumlar.

(b) Aşağıdaki özellikleri taşıyan ve en az üç Üye Devlette eş zamanlı olarak gerçekleşen ihlaller: -Bireylerin kolektif çıkarlarına zarar vermiş, veren veya verme olasılığı bulunan, - Aynı yasa dışı uygulama veya ihlal edilen aynı çıkar gibi ortak özelliklere sahip, - Aynı operatör tarafından gerçekleştirilen ihlaller.

‘Kritik altyapı’, (AB) 2022/2557 Sayılı Direktif Madde 2(4)'te tanımlandığı şekilde kritik altyapıdır.

‘Genel amaçlı YZ modeli’, büyük miktarda veri kullanılarak bir ölçüde öz denetimle eğitilmiş, önemli derecede genellik sergileyen ve modelin pazara sunuluş şekli ne olursa olsun geniş bir yelpazede farklı görevleri yetkin şekilde gerçekleştirebilen, çeşitli alt sistemlere veya uygulamalara entegre edilebilen bir YZ modelidir. Ancak pazara sunulmadan önce araştırma, geliştirme veya prototip oluşturma faaliyetleri için kullanılan YZ modelleri hariçtir. 

‘Yüksek etkili yetenekler’,en gelişmiş genel amaçlı YZ modellerinin kaydedilen yeteneklerini karşılayan veya aşan yeteneklerdir. 

‘Sistemsel risk’, genel amaçlı yapay zeka modellerinin yüksek etkili yeteneklerine özgü, değer zinciri boyunca yaygınlaşabilen; ulaşım alanı, kamu sağlığı, güvenliği, temel haklar veya toplum üzerinde ölçekli olarak yayılabilen fiili veya makul ölçüde öngörülebilir olumsuz etkiler nedeniyle AB pazarında önemli bir etki yaratma olasılığına sahip risktir. 

‘Genel amaçlı YZ sistemi’, genel amaçlı bir YZ modeline dayanan ve doğrudan kullanım veya diğer yapay zeka sistemlerine entegrasyon dahil olmak üzere çeşitli amaçlara hizmet etme yeteneğine sahip sistemdir.

‘Kayan nokta işlemi’, genellikle bilgisayarlarda sabit tabanlı bir tamsayı üssüyle ölçeklenen sabit hassasiyetli bir tamsayı ile temsil edilen, gerçek sayıların bir alt kümesini içeren herhangi bir matematiksel işlem veya atamadır.

‘Alt sistem sağlayıcısı’ sözleşmesel ilişkilere dayanarak başka bir varlık tarafından sağlansın veya dikey olarak entegre edilmiş olsun, bir YZ modelini (genel amaçlı YZ sistemi dahil) entegre eden YZ sisteminin sağlayıcısıdır.