Avrupa Birliği Yapay Zeka Tüzüğü: Yapay Zeka Modeli Eğitim İçeriğinin Özetlenmesi Zorunluluğu

Avrupa Birliği Yapay Zeka Tüzüğü uyarınca bütün genel amaçlı yapay zeka modeli sağlayıcılarının, modeli eğitirken kullandıkları eğitim içeriğinin kapsamlı şekilde özetlenmesi ve belirlenen şablona uygun şekilde yayımlanmasıyla yükümlüdür. Şablona uygunluk zorunludur ve özet kamuya açıktır. 

Yapay Zeka Modelinin Eğitim İçeriği Özetinin Yayımlanmasının Önemi

Bu yükümlülük ile amaçlanan şeffaflığı artırmak ve özellikle telif hakkı sahipleri gibi meşru menfaati bulunması olası kişilerin Avrupa Birliği hukukundan kaynaklanan haklarını korumaktır. 

Genel amaçlı yapay zeka modelleri çok büyük miktarda veriyle eğitilmektedir. Ancak bu verilerin kaynağına ilişkin bilgiler genellikle sınırlıdır. Avrupa Komisyonu tarafından sağlanan şablon ve buna bağlı kalınarak hazırlanan özetler, yapay zeka modelinin eğitim verilerine dair kritik ayrıntıları kamuya açık hale getirerek şeffaflığı artırmaktadır. 

Şeffaflık, meşru menfaati bulunması olası ilgililerin Avrupa Birliği hukuku kapsamında sahip oldukları hakları kullanmalarını ve ihlalleri tespit etmelerini mümkün kılmaktadır. Söz konusu haklar telif hakları ve diğer fikri mülkiyet haklarının yanı sıra, kişisel verilerin korunması, tüketicinin korunması, ayrımcılık yasağı gibi diğer hakları da kapsayabilir.

Söz konusu özet, sağlayıcının resmi internet sitesinde, görünür ve kolay erişilebilir şekilde yayımlanmalı ve özetin hangi modelleri ve varsa model sürümlerini kapsadığı açıkça belirtilmelidir. Ayrıca özet, modelin tüm kamuya açık dağıtım kanalları üzerinden, modelle birlikte yine kamuya açık olarak sunulmalıdır.

Yapay Zeka Modelinin Eğitim İçeriği Özetini Yayımlamakla Yükümlü Olanlar

Bu yazımızda detaylandırıldığı üzere sistemik risk taşıyanlar da dahil olmak üzere, genel amaçlı yapay zeka modellerini AB piyasasına arz eden tüm sağlayıcılar, söz konusu modellere ilişkin özetleri yayımlamakla yükümlüdür. Bu yükümlülük, ücretsiz ve açık kaynak lisansı altında yayımlanan modellerin sağlayıcıları için de geçerlidir.

Süre

Özet yayımlama yükümlülüğü, 2 Ağustos 2025 tarihi itibarıyla yürürlüğe girecektir. Bu tarihten önce piyasaya arz edilmiş modeller için sağlayıcıların ilgili özetleri en geç 2 Ağustos 2027 tarihinde erişilebilir hale getirilmelidir.

Eğer 2 Ağustos 2025 tarihinden önce piyasaya arz edilen bir modelin sağlayıcısı, özet için gerekli bazı bilgileri elinden gelen tüm çabalara rağmen sağlayamıyorsa, yayımlanan özet içerisinde söz konusu bilgi eksikliklerini açık şekilde belirtmeli ve bilgilerin neden sağlanamadığına dair bir gerekçe belirtmelidir.

Ticari Sırların Özete Dahil Edilmesi Zorunlu mu?

Şablon, meşru menfaati bulunması olası tarafların çıkarlarını gözeterek şeffaflığı sağlarken, yapay zeka modeli sağlayıcılarının da menfaatini gözetmekte ve tarafların hakları arasında bir denge kurmayı amaçlamaktadır. Bu çerçevede özellikle ticari sırların ve gizli ticari bilgilerin korunması gerekliliği Komisyon tarafından dikkate alınmıştır. Bu bağlamda şablon, sağlayıcıların ticari sırlarını korumak amacıyla, veri kaynağına bağlı olarak farklı ayrıntı düzeylerinde bilgi talep etmektedir.

Şablonun İçeriği

Şablon, üç ana bölümden oluşmaktadır:

Genel Bilgiler: Bu bölüm, sağlayıcıyı ve modeli tanımlayan bilgileri, eğitim içeriğinin dosya türü ile ilgili bilgileri (metin, video, ses ve eğitim verilerinin genel özellikleri gibi) içermektedir.

Veri Kaynakları Listesi: Bu bölüm, kamuya açık veri kümeleri, özel veri kümeleri, çevrimiçi kaynaklardan toplanan veriler ve kullanıcı verileri gibi çeşitli veri kaynakları hakkında bilgilerin açıklanmasını gerektirmektedir. Her veri kaynağı türü için daha ayrıntılı gereklilikler şablonda belirtilmiştir.

İlgili Veri İşleme Unsurları: Bu bölüm, Birlik hukuku kapsamında meşru menfaati bulunan tarafların haklarını kullanabilmesi açısından önemli olan belirli veri işleme unsurlarına ilişkin bilgilerin açıklanmasını gerektirmektedir. Bu kapsamda, örneğin telif hakkı ile ilgili hususlar ve yasadışı içeriğin kaldırılmasına yönelik uygulamalara dair ayrıntılar yer almaktadır.

Her bölüm, sağlayıcıların isteğine bağlı olarak ek bilgi sunmalarına olanak tanımaktadır.

Eğitim İçeriği Özetini Güncelleme Yükümlülüğü ve Şekli

Modelin ek verilerle yeniden eğitilmesi halinde, bu durum Özetin içeriğinde güncelleme gerektirecek nitelikteyse, yani özetin içeriğinde önemli bir değişiklik yapılmasını gerektiriyorsa güncellenmesi zorunludur. Özet, yeni kullanılan eğitim verilerinin özetin içeriğinde önemli bir değişiklik gerektirmesi durumunda veya en geç altı aylık aralıklarla güncellenmelidir.

Yeni özet, ek eğitim verilerini ve güncelleme tarihini açıkça içermelidir. Bu özet, değiştirilmiş modelle eş zamanlı olarak, kamuya açık şekilde yayımlanmalıdır.

Değerlendirme

Yapay zeka teknolojilerinin hızla geliştiği ve dünyanın pek çok bölgesinde konuya ilişkin hukuki durumun netleştirildiği günümüzde, Avrupa Birliği’nin büyük ölçüde somutlaşmış ve bağlayıcı yükümlülükler içeren düzenlemelerde bulunması, teknolojik egemenliği sağlamada ve temel insan hakların korunması bağlamında kritik bir adımdır. 

Türkiye’nin ise bu alanda hala belirli ve kapsamlı bir yasal çerçeveye sahip olmaması, hem bireylerin haklarının korunması hem de yapay zeka alanında uluslararası rekabet gücünün artırılması açısından doldurulması gereken bir zafiyettir. Bu nedenle ülkemizin ivedilikle kapsamlı bir yapay zeka düzenlemesi hazırlığına girişmesi ve gelişen uluslararası standartlarla uyumlu bir hukuki altyapı oluşturması elzemdir.